Różnice

Różnice między wybraną wersją a wersją aktualną.

Odnośnik do tego porównania

Next revision
Previous revision
polski:synteza_oswiecenia [2013/01/19 21:58]
quczmil utworzono
polski:synteza_oswiecenia [2014/08/15 09:56] (aktualna)
Linia 180: Linia 180:
 Jan Śniadecki: „ [ludzie] w swoich zastarzałych uprzedzeniach i nałogach nie tak lękają się i przekonania,​ jak szyderstwa i wstydu, gdzie dowcip może więcej niż rozum”. Jan Śniadecki: „ [ludzie] w swoich zastarzałych uprzedzeniach i nałogach nie tak lękają się i przekonania,​ jak szyderstwa i wstydu, gdzie dowcip może więcej niż rozum”.
  
-==== Rozwój publicystyki oświeceniowej (lata 30 i 40 oraz okres Sejmu Czteroletniego) ==== +===== Rozwój publicystyki oświeceniowej (lata 30 i 40 oraz okres Sejmu Czteroletniego) ​===== 
-=== Czasopisma ===+==== Czasopisma ​====
 **Monitor** **Monitor**
   * wyrażał poglądy stronnictwa króla Stanisława Augusta,   * wyrażał poglądy stronnictwa króla Stanisława Augusta,
Linia 199: Linia 199:
   * „uczyć i bawić”   * „uczyć i bawić”
  
-=== Nowe formy ===+==== Nowe formy ====
 **Esej** - szkic naukowy, filozoficzny,​ publicystyczny,​ cechuje go dbałość autora o oryginalny, artystyczny styl, efektowne skojarzenia pomysłów, dopuszczalne elementy narracyjne (twórcy: Konarski, Staszic, Śniadeccy). **Esej** - szkic naukowy, filozoficzny,​ publicystyczny,​ cechuje go dbałość autora o oryginalny, artystyczny styl, efektowne skojarzenia pomysłów, dopuszczalne elementy narracyjne (twórcy: Konarski, Staszic, Śniadeccy).
  
 **Felieton ** - gatunek publicystyczny,​ często stała pozycja w gazetach, posługuje się często literackimi środkami ekspresji, wprowadza fikcję literacką, podejmuje tematykę aktualną (co różni go od eseju) (ukazywały się na łamach //​Monitora//​). ​ **Felieton ** - gatunek publicystyczny,​ często stała pozycja w gazetach, posługuje się często literackimi środkami ekspresji, wprowadza fikcję literacką, podejmuje tematykę aktualną (co różni go od eseju) (ukazywały się na łamach //​Monitora//​). ​
  
-==== Społeczne funkcje literatury – jej tendencje dydaktyczne i satyryczne. Rola ironii i komizmu. Wzorce i antywzorce ====+===== Społeczne funkcje literatury – jej tendencje dydaktyczne i satyryczne. Rola ironii i komizmu. Wzorce i antywzorce ​=====
 Literatura oświeceniowa miała uczyć bawiąc i to właśnie dlatego pojawia się dydaktyka w momencie naszego śmiechu. Literatura oświeceniowa miała uczyć bawiąc i to właśnie dlatego pojawia się dydaktyka w momencie naszego śmiechu.
 Ironia i komizm stały się podstawowa bronią w wyszydzaniu i kompromitowaniu w oczach ludzkich starych i głupich praw, instytucji itd. oraz nowych wypaczeń budowanego świata. Bardzo skuteczną bronią okazuje się tu włożenie tych idei w usta bohaterów ograniczonych,​ do których odbiorca nie chciałby się upodabniać oraz przeciwstawienie im pozytywnych bohaterów propagujących nowe myśli oświeceniowe. Przykład powrót posła. ​ Ironia i komizm stały się podstawowa bronią w wyszydzaniu i kompromitowaniu w oczach ludzkich starych i głupich praw, instytucji itd. oraz nowych wypaczeń budowanego świata. Bardzo skuteczną bronią okazuje się tu włożenie tych idei w usta bohaterów ograniczonych,​ do których odbiorca nie chciałby się upodabniać oraz przeciwstawienie im pozytywnych bohaterów propagujących nowe myśli oświeceniowe. Przykład powrót posła. ​
Linia 212: Linia 212:
 **Sarmata oświecony** - Szlachcic rozumiejący trudną sytuację RP, patriota wcielający w życie ideały oświecenia ale nie podążający ślepo za modą akceptuje stare obyczaje. **Sarmata oświecony** - Szlachcic rozumiejący trudną sytuację RP, patriota wcielający w życie ideały oświecenia ale nie podążający ślepo za modą akceptuje stare obyczaje.
  
-==== Popularność takich gatunków jak: bajka, satyra, poemat heroikomiczny,​ komedia. Charakterystyka tych gatunków ==== +===== Popularność takich gatunków jak: bajka, satyra, poemat heroikomiczny,​ komedia. Charakterystyka tych gatunków ​===== 
-=== Bajka ===+==== Bajka ====
 Krótki utwór epicki w formie przypowieści,​ pisany wierszem lub proza, zawierający naukę moralną, podaną na początku, końcu, lub wynikającą z jego toku fabularnego. W bajkach bohaterami mogą być ludzie, zwierzęta a nawet rośliny. ​ Krótki utwór epicki w formie przypowieści,​ pisany wierszem lub proza, zawierający naukę moralną, podaną na początku, końcu, lub wynikającą z jego toku fabularnego. W bajkach bohaterami mogą być ludzie, zwierzęta a nawet rośliny. ​
 Forma znana już w starożytności (Istnieje bardziej popularna bajka zwierzęca stworzona przez Ezopa(IV w. p.n.e.)), szeroko rozpowszechniona w kulturze ludowej, przetworzona literacko w ciągu wieków. Wyróżnia się bajki w formie rozbudowanej,​ narracyjnej oraz zwartej i zwięzłej, epigramatycznej. ​ Forma znana już w starożytności (Istnieje bardziej popularna bajka zwierzęca stworzona przez Ezopa(IV w. p.n.e.)), szeroko rozpowszechniona w kulturze ludowej, przetworzona literacko w ciągu wieków. Wyróżnia się bajki w formie rozbudowanej,​ narracyjnej oraz zwartej i zwięzłej, epigramatycznej. ​
 W oświeceniu bajki pisali niemal wszyscy twórcy oświecenia: ​ Ignacy Kracicki, Stanisław Trembecki, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Adam Naruszewicz,​ Julian Ursyn Niemcewisz. W okresie Sejmu Wielkiego istotną rolę odegrała bajka polityczna. ​ Z tradycji oświeceniowych wyrosły bajki Aleksandra Fredry, A. Mickiewicza i Józefa Ignacego Kraszewskiego. W oświeceniu bajki pisali niemal wszyscy twórcy oświecenia: ​ Ignacy Kracicki, Stanisław Trembecki, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Adam Naruszewicz,​ Julian Ursyn Niemcewisz. W okresie Sejmu Wielkiego istotną rolę odegrała bajka polityczna. ​ Z tradycji oświeceniowych wyrosły bajki Aleksandra Fredry, A. Mickiewicza i Józefa Ignacego Kraszewskiego.
  
-=== Satyra ===+==== Satyra ​====
 Łac. satira od satura '​półmisek pełen różnych owoców; mieszanina'​),​ utwór literacki wyrażający krytyczny stosunek autora do różnych zjawisk, np. wad ludzkich, obyczajów i stosunków społecznych,​ postaw światopoglądowych itp. Satyra nie proponuje pozytywnych wzorców, poprzestając na negacji i ośmieszaniu. Głównym narzędziem satyry jest komizm, a także karykatura i groteska. Posługuje się często takimi gatunkami, jak:  komedia, poemat satyryczny, bajka, ​ epigramat, ​ fraszka, ​ felieton, monolog estradowy, szopka oraz  parodia, ​ trawestacja, ​ pastisz, ​ persyflaż. Łac. satira od satura '​półmisek pełen różnych owoców; mieszanina'​),​ utwór literacki wyrażający krytyczny stosunek autora do różnych zjawisk, np. wad ludzkich, obyczajów i stosunków społecznych,​ postaw światopoglądowych itp. Satyra nie proponuje pozytywnych wzorców, poprzestając na negacji i ośmieszaniu. Głównym narzędziem satyry jest komizm, a także karykatura i groteska. Posługuje się często takimi gatunkami, jak:  komedia, poemat satyryczny, bajka, ​ epigramat, ​ fraszka, ​ felieton, monolog estradowy, szopka oraz  parodia, ​ trawestacja, ​ pastisz, ​ persyflaż.
 Tendencje satyryczne pojawiły się w literaturze starogreckiej. Satyra ukształtowała się ostatecznie w literaturze starożytnego Rzymu w postaci pisanych heksametrem pouczających gawęd bądź napastliwych monologów, dialogów i in. form narracyjnych. Do XVIII w. była odrębnym gatunkiem literackim. Tendencje satyryczne pojawiły się w literaturze starogreckiej. Satyra ukształtowała się ostatecznie w literaturze starożytnego Rzymu w postaci pisanych heksametrem pouczających gawęd bądź napastliwych monologów, dialogów i in. form narracyjnych. Do XVIII w. była odrębnym gatunkiem literackim.
  
-=== Pamflet ===+==== Pamflet ​====
 Utwór publicystyczny lub literacki, nierzadko anonimowy, zmierzający do zdemaskowania,​ ośmieszenia i poniżenia osoby, środowiska społecznego,​ instytucji. Posługuje się ekspresywną retoryką, przejaskrawieniami w sformułowaniach,​ elementami satyrycznymi. Utwór publicystyczny lub literacki, nierzadko anonimowy, zmierzający do zdemaskowania,​ ośmieszenia i poniżenia osoby, środowiska społecznego,​ instytucji. Posługuje się ekspresywną retoryką, przejaskrawieniami w sformułowaniach,​ elementami satyrycznymi.
  
-=== Paszkwil ===+==== Paszkwil ​====
 Utwór satyryczny, często anonimowy lub opublikowany pod pseudonimem,​ polemicznie i napastliwie atakujący konkretne osoby bądź instytucje, wymienione z nazwiska lub z nazwy.Paszkwil ma zwykle charakter insynuacyjny,​ złośliwie ośmieszający,​ zmierzający do skompromitowania atakowanego. Jest jednym z czynników m.in. satyry politycznej. Nazwa wywodzi się wg tradycji od nazwiska rzymskiego szewca Pasquino (XVI w.) - naprzeciwko jego domu stał ponoć antyczny słup, gdzie umieszczano napisy zniesławiające obywateli. Utwór satyryczny, często anonimowy lub opublikowany pod pseudonimem,​ polemicznie i napastliwie atakujący konkretne osoby bądź instytucje, wymienione z nazwiska lub z nazwy.Paszkwil ma zwykle charakter insynuacyjny,​ złośliwie ośmieszający,​ zmierzający do skompromitowania atakowanego. Jest jednym z czynników m.in. satyry politycznej. Nazwa wywodzi się wg tradycji od nazwiska rzymskiego szewca Pasquino (XVI w.) - naprzeciwko jego domu stał ponoć antyczny słup, gdzie umieszczano napisy zniesławiające obywateli.
  
-=== Poemat heroikomiczny ===+==== Poemat heroikomiczny ​====
 Epicka parodia eposu bohaterskiego,​ której zasadniczy chwyt polega na zderzeniu wzniosłej formy z błahą tematyką. Uwznioślenie za pomocą zastosowanych środków stylistycznych sytuacji i zjawisk mało ważnych przynosi w efekcie ich żartobliwą heroizację. Początki gatunku sięgają V w. p.n.e., kiedy powstała „Batrachomachia,​ czyli Wojna żab z myszami”. Rozkwit gatunku nastąpił w XVI-XVIII w., uprawiali go m.in. we Francji ​ Wolter (Dziewica Orleańska),​ we Włoszech A. Tassoni (Porwane wiadro), w Polsce: ​ I. Krasicki (Monachomachia,​ Antymonachomachia i Myszeis), ​ T. K. Węgierski (Organy) i  J. Jasiński (Sprzeczki). Epicka parodia eposu bohaterskiego,​ której zasadniczy chwyt polega na zderzeniu wzniosłej formy z błahą tematyką. Uwznioślenie za pomocą zastosowanych środków stylistycznych sytuacji i zjawisk mało ważnych przynosi w efekcie ich żartobliwą heroizację. Początki gatunku sięgają V w. p.n.e., kiedy powstała „Batrachomachia,​ czyli Wojna żab z myszami”. Rozkwit gatunku nastąpił w XVI-XVIII w., uprawiali go m.in. we Francji ​ Wolter (Dziewica Orleańska),​ we Włoszech A. Tassoni (Porwane wiadro), w Polsce: ​ I. Krasicki (Monachomachia,​ Antymonachomachia i Myszeis), ​ T. K. Węgierski (Organy) i  J. Jasiński (Sprzeczki).
  
-=== Komedia ===+==== Komedia ​====
 Jeden z głównych gatunków dramatu. Co to jest każdy wie.  Jeden z głównych gatunków dramatu. Co to jest każdy wie. 
 Wyróżniamy na przykład: ​ Wyróżniamy na przykład: ​
Linia 237: Linia 237:
   * K. charakterów ( Głębszy rys psychologiczny postaci mniej wartka akcja śmiejemy się z bohaterów a nie wydarzeń np. „Świętoszek” Moliera).   * K. charakterów ( Głębszy rys psychologiczny postaci mniej wartka akcja śmiejemy się z bohaterów a nie wydarzeń np. „Świętoszek” Moliera).
  
-=== Oda i hymn ===+==== Oda i hymn ====
 W przeciwieństwie do satyry eksponowała pozytywne cechy., Pisali: Naruszewicz,​ Trembecki, Zabłocki. Znany jest „Hymn do miłości ojczyzny” stanowiący część „Myszeis” i ogłoszony bezimiennie w 1774 w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych”. Wywodzi się z jej tradycji „Oda do młodości” Mickiewicza.  ​ W przeciwieństwie do satyry eksponowała pozytywne cechy., Pisali: Naruszewicz,​ Trembecki, Zabłocki. Znany jest „Hymn do miłości ojczyzny” stanowiący część „Myszeis” i ogłoszony bezimiennie w 1774 w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych”. Wywodzi się z jej tradycji „Oda do młodości” Mickiewicza.  ​
  
-==== Powstanie pierwszej polskiej nowożytnej powieści – „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” ====+===== Powstanie pierwszej polskiej nowożytnej powieści – „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” ​=====
 Przyczyny powstania gatunku: Przyczyny powstania gatunku:
   - rozwój form narracyjnych typu: pamiętnik, list, rękopis   - rozwój form narracyjnych typu: pamiętnik, list, rękopis
Linia 251: Linia 251:
 Powieść jest napisana barwnie i wykłada filozofie jednocześnie bawiąc. Powieść jest napisana barwnie i wykłada filozofie jednocześnie bawiąc.
  
-==== Rola teatru oświeceniowego ====+===== Rola teatru oświeceniowego ​=====
   - W dobie baroku nastąpił zanik teatru polskiego, gdyż nie sprzyjał mu układ społeczny. ​   - W dobie baroku nastąpił zanik teatru polskiego, gdyż nie sprzyjał mu układ społeczny. ​
   - W oświeceniu:​   - W oświeceniu:​
Linia 263: Linia 263:
 Teatr Narodowy przez 30 lat przybliżał Polakom utwory wybitnych autorów (zwłaszcza francuskich),​ dał też możliwość rozwoju polskiego teatru. Wpoił społeczeństwu zamiłowanie do teatru, kształtował opinię publiczną i przyczynił się do rozwoju życia kulturalnego. ​ Teatr Narodowy przez 30 lat przybliżał Polakom utwory wybitnych autorów (zwłaszcza francuskich),​ dał też możliwość rozwoju polskiego teatru. Wpoił społeczeństwu zamiłowanie do teatru, kształtował opinię publiczną i przyczynił się do rozwoju życia kulturalnego. ​
  
-=== Powrót posła ===+==== Powrót posła ​====
   * **gatunek**:​ Komedia polityczna (inaczej satyryczna) – odmiana komedii w której akcent pada na ośmieszającą charakterystykę zjawisk społecznych i może być formą krytyki stronnictw politycznych i form rządzenia. Ośmiesza instytucje, mody, zepsute obyczaje. ​   * **gatunek**:​ Komedia polityczna (inaczej satyryczna) – odmiana komedii w której akcent pada na ośmieszającą charakterystykę zjawisk społecznych i może być formą krytyki stronnictw politycznych i form rządzenia. Ośmiesza instytucje, mody, zepsute obyczaje. ​
   * **geneza**: J.U. Niemcewicz był posłem i opowiadał się po stronie reform politycznych jako członek stronnictwa patriotycznego. „Powrót posła” napisał w 1 790 r w atmosferze sporu reformatorów z obozem staroszlacheckim w kwestii likwidacji wolnej elekcji. Komedie wystawił w styczniu 1791. Cel utworu określił następująco:​ ”Wpajać w umysły prawidła zdrowe i uczciwe, zachęcać do cnót publicznych i domowych.”   * **geneza**: J.U. Niemcewicz był posłem i opowiadał się po stronie reform politycznych jako członek stronnictwa patriotycznego. „Powrót posła” napisał w 1 790 r w atmosferze sporu reformatorów z obozem staroszlacheckim w kwestii likwidacji wolnej elekcji. Komedie wystawił w styczniu 1791. Cel utworu określił następująco:​ ”Wpajać w umysły prawidła zdrowe i uczciwe, zachęcać do cnót publicznych i domowych.”
Linia 276: Linia 276:
       * Starościna – typowa „żona modna”. Hołduje cudzoziemszczyźnie. Pusta. ​       * Starościna – typowa „żona modna”. Hołduje cudzoziemszczyźnie. Pusta. ​
  
-==== Rozwój polskiej kultury i literatury po 1795 roku ====+===== Rozwój polskiej kultury i literatury po 1795 roku =====
   * Nazywany oświeceniem postanisławowskim. ​   * Nazywany oświeceniem postanisławowskim. ​
     * Rozwija się  twórczość klasyczna     * Rozwija się  twórczość klasyczna
Linia 285: Linia 285:
   * 1806 – „Sofiówka” Stanisława Trembeckiego ​   * 1806 – „Sofiówka” Stanisława Trembeckiego ​
  
-==== Motywy jakobińskie,​ rewolucyjne. Początek literatury emigracyjnej (poezja legionowa) ====+===== Motywy jakobińskie,​ rewolucyjne. Początek literatury emigracyjnej (poezja legionowa) ​=====
  
 **ważne hasło:** **ważne hasło:**
Linia 297: Linia 297:
 Stosunek Godebskiego do legionów jest krytyczny. Jest w nim dużo goryczy i żalu. Rozżala się nad ludźmi, którzy polegli za ojczyznę. Wierzy że ich zasługi zostaną w przyszłości docenione i przetrwają wieki. Stosunek Godebskiego do legionów jest krytyczny. Jest w nim dużo goryczy i żalu. Rozżala się nad ludźmi, którzy polegli za ojczyznę. Wierzy że ich zasługi zostaną w przyszłości docenione i przetrwają wieki.
  
-==== Tradycje oświeceniowe w myśli społeczno-politycznej,​ w literackich gatunkach „mowy wysokiej (np. oda), w prozie i poezji współczesnej (szczególnie – Miłosza)"​ ====+===== Tradycje oświeceniowe w myśli społeczno-politycznej,​ w literackich gatunkach „mowy wysokiej (np. oda), w prozie i poezji współczesnej (szczególnie – Miłosza)" ​=====
 **Poezja legionowa** - Polacy odzyskując niepodległość w Legionach marszałka Piłsudskiego kontynuowali nurt poezji legionowej. Najbardziej znane wiersze to wiersze E. Słońskiego zebrane w tomie „Ta co nie zginęła” (1915), melodyjnie proste, nawiązujące do tradycji piosenki żołnierskiej. **Poezja legionowa** - Polacy odzyskując niepodległość w Legionach marszałka Piłsudskiego kontynuowali nurt poezji legionowej. Najbardziej znane wiersze to wiersze E. Słońskiego zebrane w tomie „Ta co nie zginęła” (1915), melodyjnie proste, nawiązujące do tradycji piosenki żołnierskiej.
- 
- 
- 
- 
- 
- 
-  

nawigacja
QR Code
QR Code polski:synteza_oswiecenia (generated for current page)