Synteza pozytywizmu

Nazwa „pozytywizm” obowiązuje tylko w Polsce. Próbowano ją zmienić na „realizm”.

Nazwy pokolenia:

• pozytywiści
• organicznicy
• wychowankowie Szkoły Głównej

• łac. positivus = oparty, uzasadniony, ugruntowany;
• fr. positif = pewny, ścisły, realny, rzeczowy, trzeźwy.

• Jeden z głównych nurtów filozoficznych XIX w., dzielący się na 4. okresy:
  • prepozytywizm (XVII i XVIII w.);
  • pierwszy pozytywizm (2. poł XIX w);
  • drugi pozytywizm (koniec XIX i pocz. XX w.);
  • trzeci pozytywizm (od pocz. XX w).
• Nazwa epoki literackiej 1864-1890 (tylko w Polsce).

• oczyszczenie „wiedzy pozytywnej” z wszelkiej metafizyki
• wartościowanie poznania ludzkiego zgodnie z zasadami:
  • empiryzmu
  • fenomenalizmu- dostępne poznaniu są tylko zjawiska, same zaś rzeczy lub istota rzeczy są niepoznawalne, bądź nie istnieją
  • nominalizmu – oprócz konkretnych obiektów jednostkowych nie istnieją inne przedmioty, w szczególności przedmioty ogólne
  • poznanie nie może odbywać się na podstawie ocen i norm
  • poznać rzeczywistość można tylko za pomocą metod naukowych – wypracowanych poprzez nowożytne przyrodoznawstwo
  • odrzucenie twierdzeń nie dających się zredukować do jednostkowej wiedzy empirycznej
• scjentyzm – zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu jako jedynego źródła wiedzy.
• ewolucjonizm:
  • stopniowy rozwój świata organicznego
  • ciągła, stopniowość i jednokierunkowość rozwoju społecznego zmierzającego do coraz większego uporządkowania i postępu.
• agnostycyzm – niemożność całkowitego poznania świata i praw nim rządzących. Odrzucał spekulacje metafizyczne i postulował poznanie zmysłowe.
• determinizm – uzależnienie losów człowieka i jego charakteru od środowiska (d. socjologiczny) i dziedziczności (d. biologiczny)
• utylitaryzm – dążenie do szczęścia (=przyjemność i brak cierpienia) podstawą etyki
• monizm przyrodniczy –uzależnienie człowieka od praw przyrody; negował nieśmiertelność człowieka i pojmował społeczeństwo jako jeden organizm (stosunki społeczne rozpatrywał w kategoriach zaczerpniętych z biologii).
• praca u podstaw
• praca organiczna
• idea solidaryzmu społecznego – grupy społeczne nie walczą o władzę, ale współpracują (przeciwieństwo marksizmu)
• solidaryzm – kierunek społeczno–polityczny, głoszący tezę o naturalnej wspólnocie interesów całego społeczeństwa, niezależnie od przynależności społecznej jego członków
• Ewolucja powoduje powstanie doskonalszych form – tak myśleli pozytywiści

• Okres w literaturze polskiej od 1864r.(upadek powstania styczniowego) do ok. 1890 r.(początek modernizmu).
  • 1850/1860 – postulat literatury zaangażowanej w sprawy kraju
  • literatura tendencyjna (1864-1875) – krystalizacja programu i popularyzacja naczelnych haseł
  • złoty okres nowelistyki polskiej ( II połowa lat 70).
  • lata 80 – rozwój powieści realistycznej
  • lata 90 – schyłek epoki.
• organizm wycieńczony, wykrwawiony, sparaliżowany, odrętwiały ( elementy nie współpracują ze sobą), zniewolony
• Podjęcie walki zbrojnej prowadzi do śmierci organizmu. W tej sytuacji szaleństwem byłoby realizowanie idei wolności walką (jak romantycy). Walka prowadzi do unicestwienia fizycznego i duchowego tego organizmu. Trzeba go uzdrowić, wyleczyć i oświecić (przygotować do działania). To miało stać się ewolucyjnie.
  • „Praca organiczna” – stworzenie ekonomicznych podstaw dla narody, zdobycie „środków” dla wszystkich
  • „Praca u (od) postaw” – oświecenie najniższych grup społecznych i opieka nad nimi.
• Finał był tragiczny – młode pokolenie, zapaleńcy, wychowankowie Szkoły Głównej (w Warszawie) myśleli, że Polacy będą pracować, uzdrawiać kraj tak jakby walczyli [postawa idealistyczna] – teoretycznie logiczne, że łatwiej pracować niż ginąć.
• Pozytywizm rozwijał się głównie w zaborze rosyjskim (praca organiczna)
• Niezrozumienie idei, mogło to prowadzić do wyzysku, rozłamu między grupami społecznymi. Może prowadzić do zajęcia się innymi sprawami → hasło bogacenia się.
• Stasia Brzozowska („Siłaczka) – reprezentantka tego pokolenia – już po studiach przymierała głodem
• Ziemiaństwo – ginęli w postaniu, zsyłano ich na Syberię, konfiskowano majątki; uwłaszczono chłopów – nie ma darmowych robotników i nie pieniędzy na opłaty dla najemnych . Trzeba zmieniać mentalność ludzi i zreformować rolnictwo: nowa roślina – burak cukrowy (z handlu nim pieniądze, małe cyrkowanie i gorzelnie dawały zysk – ale nie wszyscy sobie z tym radzili).
• Ci którzy tracili majątki zasilali grupy „ludzi wysadzonych z siodła” (inteligencja pracuje wykorzystując swą wiedzę („Lalka”: Pani Stawska i Wirski (zarządca kamienicy))) pracujących jako nauczycie i uprawiających inne, wolne zawody. Musieli żyć z wiedzy i umiejętności – kształcić się.
• Nowe rozumienie patriotyzmu – wspólna praca. W zaborze rosyjskim, gdy ktoś nie mógł utrzymać majątku, był on sprzedawany tylko Rosjanom → utrzymanie łączyło się z patriotyzmem.
• Nie było instytucji kierującej pozytywistami. Zagrożenia się spełniły (złe zrozumienie) – strajki robotnicze, było im obojętne kto był właścicielem fabryki (Polak, czy Rosjanin). Obowiązywały podziały klasowe. Pozytywiści wprowadzili kapitalizm.