Historia 21.WDHiGZ

Opracowana przez dh. Lecha Sierpińskiego na grę terenową, która odbyła się 20 stycznia 2007 r.

A. Historia XXI WDH w latach 1912 - 1939

Ul. Klonowa 16

Data	Wydarzenie	Opis
1912		W Gimnazjum założonym przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mazowieckiej (Warszawa ul. Klonowa 16), uczeń, Stanisław Małagowski zakłada samodzielny pluton skautowy.
20.I 1913	Powstanie Drużyny.	Pluton zostaje przekształcony w (trzecią w Warszawie) Drużynę Harcerzy, a pierwszym jej drużynowym mianowany został dh Stanisław Schuch - Szuch .
21.X 1916	Nadanie numeru	W wyniku reorganizacji warszawskiego harcerstwa - drużyna otrzymuje nr 21 - jako pierwsza drużyna w Drugim Hufcu Chorągwi Warszawskiej. Zapewne wtedy przyjmuje jako Patrona generała Ignacego Prądzyńskiego.
1919	Śmierć dh Stanisława Małagowskiego.	Stanisław Małagowski ginie jako dowódca pociągu pancernego w okolicach Mińska Litewskiego. (Melchior Wańkowicz-„Ziele na kraterze”)
1925	Drużynowym dh Czesław Jankowski	Rozkwit Drużyny, kiedy na jej czele staje hm. Czesław Jankowski , który przybiera sobie pseudonim „Żwawy Burek”. Żwawy ze względu na niespożytą energię, pomysłowość i zdolności organizacyjne - Burek zaś bo skronie tego 44-letniego mężczyzny były już mocno szpakowate, bure.(Andrzej Czałbowski „Żbik”, wyd.1984) „Po demobilizacji z wojska, do którego wstąpił ochotniczo w roku 1920, wrócił do umiłowanej pracy harcerskiej. Rezygnując z naczelnych stanowisk, prowadził jako drużynowy 21 WDH przy Szkole Mazowieckiej, do której chodziliśmy obaj z bratem. Drużyna, chyląca się do upadku, w chwili gdy Ojciec ją obejmował, wkrótce stała się jedną z czołowych drużyn warszawskich. (Stanisław Jankowski „Agaton” - „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie”).
	Ustalenie barw i ubioru drużyny.	On też ustalił dla drużyny barwy pomarańczowo - czerwone. Noszone w postaci dwukolorowego sznura wokół kapelusza typu baden - powellowskiego, wykonanego ze sztywnego brązowego brezentu. Zamiast chust wprowadzono krajki ludowe w tonacji pomarańczowo - czerwonej. Następnie jednolite brezentowe spodnie i krótkie peleryny koloru khaki, które później przejęło całe harcerstwo, nadając im krój bardziej wojskowy. Drużyna otrzymała jednolite laski harcerskie, trójkątne proporczyki zastępów (Andrzej Czałbowski „Żbik”, wyd. 1984 ).
1928	Otrzymanie Sztandaru	Drużyna otrzymuje sztandar namalowany ręcznie przez dh Krzysztofa Henisza , olejnymi farbami na grubym żaglowym płótnie. Jest inny niż wszystkie sztandary , staje się przedmiotem dumy drużyny ( A.Czałbowski ). Sztandar ten służy ( z wymuszonymi przerwami ) drużynie do lat osiemdziesiątych XX wieku, kiedy to zostaje wykradziony z Izby Drużyny - i po pewnym czasie zastąpiony repliką (twórczyni : Pani Danuta Zagórska - Filińska , żona Jerzego ).
1929	Udział w Jamboree w Anglii. III Światowy Zlot Skautowy w Birmingham koło Liverpoolu.	„Wspólnie z Ojcem byliśmy w 1929 roku w Anglii na Jamboree w Arrow Park pod Liverpoolem, on jako drużynowy pierwszej reprezentacyjnej drużyny warszawskiej, ja jako zastępowy „Czapli” w tejże drużynie. Nie byle jakiego zastępu! Wygraliśmy międzynarodowy konkurs, kto szybciej zagotuje wodę na ognisku i zaparzy herbatę dla odwiedzającego nasz obóz sędziwego założyciela skautingu generała Baden - Powella (do dziś podejrzewam, że woda nie była zagotowana).” (Stanisław Jankowski „Agaton” - „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie”). „Z okien wagonu chłonąłem Anglię, wyspę nieznaną. Byłem tu już uprzednio, na skautowym Jamboree w 1929 roku, w Arrow Park pod Liverpoolem, ale oprócz barwnych wspomnień z międzynarodowego obozu, w którym nasze namioty reprezentacyjnej warszawskiej drużyny sąsiadowały ze Syjamem i Jamajką, niewiele wywiozłem wiadomości o gospodarzach wyspy.” (Stanisław Jankowski „Agaton” - „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie”).
Lato 1933	Udział w IV Jamboree w Gődőlő pod Budapesztem.	Udział w Jamboree w Gődőlő pod Budapesztem - gdzie 21 zasłynęła wystrojem obozu. Zlot trwał dwa tygodnie. Komendantem 21 był hm. Szymon Nebelski, a oboźnym Witold Arct. Komendantem całego polskiego zgrupowania był hm. Antoni Olbromski.
1937	Udział w V Jamboree w Vogolesang-Bloomendal w Holandii.	Komendantem hm. Tadeusz Borowiecki. 21 zwracała uwagę przebraniem się za „Krowy holenderskie”.
1938	Utworzenie drużyny zuchów.	Drużynowym zostaje Tadeusz Stegman. Wielu przyszłych „żbikowców” stawiało w niej swoje pierwsze harcerskie kroki.
Lipiec 1939	Obóz w Nowosiółkach.	Obóz w Nowosiółkach nad Szczarą, dopływem Niemna na ziemi wołkowyskiej. Komendant obozu dh Stefan Mirowski, po jego wyjeździe - dh Przemysław A. Szudek - I przyboczny, oboźnym zaś - dh Kazimierz Dziubałtowski - II przyboczny. Po 30 dniach w końcu lipca, opuszczenie flagi zakończyło okres pokojowej pracy drużyny. Chociaż już i na tym obozie kładł się cień wojny. W programie więcej było niż normalnie ćwiczeń polowych, terenoznawstwa, pionierki, marszów i drużyna ukończyła obóz doskonale wyszkolona. (A.Czałbowski, op. cit. )

B. Historia XXI WDH w latach 1939 - 1945

Ul. Złota / róg Jana Pawła II

Data	Wydarzenie	Opis
15.X 1939	Powstanie Harcerskiego Oddziału Bojowego „Żbik”	W udzielonym drużynie ( poza siedzibą szkoły Tow. .Przyjaciół Ziemi Mazowieckiej ) lokalu w innej szkole odbyła się pierwsza okupacyjna , a pewnie i wojenna zbiórka „21”. Zarządził ją pierwszy przyboczny Przemysław A. Szuder , który powrócił z kampanii wrześniowej (…) Szuder zakomunikował, że z dniem dzisiejszym drużyna staje się Harcerskim Oddziałem Wojska Polskiego, zadaniem którego jest walka zbrojna z okupantem. Każdy z harcerzy otrzyma czas na podjęcie decyzji (…) Zaprzysiężenie oddziału odbyło się w mieszkaniu doktora Bogdanowicza. W dużym skrócie trzeba zapisać, że utworzona jednostka wojskowa przyjmuje nazwę „Żbik”. (A.Czałbowski). „Ojciec podczas wrześniowej obrony Warszawy był komendantem Obrony Przeciwlotniczej w IV Dzielnicy, za którą to służbę otrzymał Krzyż Walecznych po raz trzeci od dowódcy Armii Warszawa gen. Juliusza Rómmla (załącznik do Rozkazu z 28.IX.1939 -OPL Warszawa). Szybko otrząsnął się z przygnębienia po upadku Warszawy. Od pierwszych miesięcy okupacji był aktywny w SZP - ZWZ. Do ostatka pozostał wierny swym dwóm życiowym pasjom: harcerstwu i Warszawie. Na przełomie lat 1939 i 1940 podejmował próby scalenia rozdrobnionych poczynań organizacyjnych młodzieży harcerskiej. Był pierwszym komendantem „Żbika”, oddziału bojowego, który powstał w październiku 1939 r. z 21 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej. Po śmierci ojca oddziałowi, który nadal skupiał harcerzy z dawnej 21 WDH, nadano kryptonim „Żwawy Burek”, co było harcerskim pseudonimem ojca.” (Stanisław Jankowski „Agaton” - „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie”).
1941	Odtworzenie Drużyny	W ramach jednostki utworzono w 1941r. drużynę harcerską , a w późniejszym okresie szereg drużyn w Warszawie i Rembertowie. W składzie „Żbika” działały dwa gniazda ( dzisiejsza nazwa: szczepy ) harcerskie. Komendantem jednego z nich był phm Stanisław Gromulski .
Lipiec 1944	2 Harcerska Bateria Artylerii Plot „Żbik”.	Komendantem ppor. (hm) Zdzisław Szczepański , a jego zastępcą ds. harcerskich plut. pchor. (hm) Kazimierz Dziubałtowski .
30 Lipiec 1944	Przygotowanie do rozpoczęcia Powstania Warszawskiego w składzie Zgrupowania AK „Gurt”.	Teren działań zbrojnych Zgrupowania w Powstaniu Warszawskim zakreślony był ulicami: Marszałkowska - Al. Jerozolimskie - Dworzec Główny - Żelazna - Zielna - Pl. Grzybowski - Świętokrzyska do Marszałkow -skiej. Ordre de bataille Zgrupowania „GURT” Dowódca - por. rez. piech. Kazimierz Czapla „Gurt”. <u>Obiekt I - Dworzec Główny.</u> Dowódca - por. rez. piech. Inż. Leonard Bukłowski „Dworski”. W składzie m. in. : 2 Kompania - ppor. sł. st. art. Marian Jerzy Chudziński „Stach” a w niej: Pluton art. plot. 568 - kpr. pchor. Stanisław Gromulski „Ruskin”.
1.VIII 1944	Udział w Powstaniu Warszawskim	2 Harcerska Bateria Artylerii Przeciwlotniczej „Żbik” walka w składzie „Zgrupowania AK „Gurt”.
2.IX 1944	Walka w składzie Zgrupowania AK „Gurt”.	Ordre de bataille Zgrupowania „Gurt” Dowódca Zgrupowania - por. rez. piech. Kazimierz Czapla „Gurt”. W Zgrupowaniu m. in. : 2 Harcerska Bateria Artylerii Przeciwlotniczej „Żbik”. Dowódca - ppor. Zdzisław Szczepański „Żuk”. Zastępca - ppor. Leszek Wojtów „Lew”. Szef - ppor. Jerzy Bogdanowicz „Harcuń”. 1 Pluton - kpr. pchor. Stanisław Gromulski „Ruskin”, od 5.08 ppor. Adam Bóbr „Jaxa”. Zastępca - kpr. Stefan Bogdanowicz „Stefan Malicki”. 2 Pluton - kpr. pchor. Piotr Osiński „Piotr Kaczanowski”. Zastępca - kpr. Marian Łączyński „Marian Orlik”. 3 Pluton - kpr. pchor. Andrzej Rażniewski „Krzycki”, od 15.08 kpr. z cenz. Stanisław Wiśniewski „Vist”. Zastępca - kpr. z cenz. Stanisław Wiśniewski „Vist”, od 15.08 kpr. Tadeusz Błażyński „Tadeusz Świda”.
23.IX 1944	Walka w składzie Zgrupowania AK „Gurt”.	Ordre de bataille 3 Batalionu „GURT” 15 pp. Dowódca - por. rez. piech. Kazimierz Czapla „Gurt”. W batalionie m.in.: Oddział Specjalny Artylerii Przeciwlotniczej „Żbik”. Dowódca - ppor. Zdzisław Szczepański „Żuk”. Zastępca - ppor. Leszek Wojtów „Lew”. 1 Pluton - ppor. Adam Bóbr „Jaxa”. Zastępca - kpr. Stefan Malicki „Stefan”. 2 Pluton - kpr. pchor. Piotr Kaczanowski „Piotr”. Zastępca - kpr. Marian Orlik „Marian”. 3 Pluton - kpr. z cenz. Stanisław Wiśniewski „Vist”. Zastępca - kpr. Tadeusz Błażyński „Tadeusz Świda”
25.IX 1944	Śmierć dh Kazimierza Dziubałtowskiego „Tomka” - plut. pchor.	Powstaniec z IV plutonu, Kompanii B2, Batalionu „Bałtyk” (B), III Pułku „Baszta”, Rejonu VI AK. Poległ jako dowódca plutonu na ul. Odyńca. „Utrzymanie ul. Czeczota wydawało się dowództwu najważniejszym zadaniem. Do przeciwuderzenia poszedł również IV pluton kompanii B2, dowodzony przez ppor. Kazimierza Furgę „Barrego”. Żołnierze przeskoczyli park Dreszera w pobliżu Krasickiego i zaczęli posuwać się w kierunku ul. Malczewskiego. Niemcy otworzyli ogień z granatników z kilku punktów, w tym i z rejonu al. Niepodległości. Pluton wycofał się z dużymi stratami na ul. Ursynowską. Ppor. „Barry” odniósł ranę, zastąpił go plut. pchor. Kazimierz Dziubałtowski „Tomek”. Niedługo dowodził plutonem. Wzmagający się z każdą chwilą ogień poczynił spustoszenia w szeregach powstańców. Zginął „ Tomek”, padli pchor. Kazimierz Gasek „Jeż I”, strz. Lutysław Dulski „Luty”, strz. Jan Jagodziński „Skok”, strz. Edmund Zieliński „Wacław”, strz. „Mały”, strz. „Orzeł”, strz. „Twardowski”. Większość chłopców odniosła rany. Dowództwo nad plutonem objął sierż. pchor. Wojciech Fuchs „Policeman”, dotychczasowy zastępca dowódcy III plutonu.” (Lesław BARTELSKI „Mokotów 1944”)
2.X. 1944	Kapitulacja Powstania Warszawskiego.	Przez „Żbika” przewinęło się 250 powstańców, w tym ok. 100 kobiet.
6.X 1944	W niewoli.	” 6 października po załadowaniu na stacji Ożarów do wagonów towarowych wszyscy zostali wywiezieni do obozu jeńców wojennych „Stalagu” w Lamsdorfie, obecnie Łambinowice, dokąd dotarli 8 października rano.” (Andrzej Czałbowski „Żbik”)

C. Historia XXI WDH w latach 1945 -1956

Ul. Polna 46 a.

Data	Wydarzenie	Opis
I.1945 - 21.VII 1945	Odtwarzanie drużyny	Adamowi Bromkemu „Dębowi - Karskiemu” udało się uciec w Wiedniu z transportu wiozącego jeńców na nowe Arbeitskomando. 6 grudnia 1944 roku dotarł po różnych perypetiach do Krakowa, gdzie spotkał swoją matkę. W czasie powstania pani Bromke była naczelną siostrą jednego z powstańczych szpitali. Podczas ewakuacji wywiozła, ukryty w poduszce rannego, sztandar 21 WDH, który od paru miesięcy przechowywany był w jej mieszkaniu. Z Krakowa przenieśli się do Piastowa, gdzie mieszkali pod zmienionymi nazwiskami - Adam został kuzynem własnej matki. 19 stycznia 1945 roku znaleźli się znowu w Warszawie. Po nawiązaniu kontaktu, poprzez rodziców „Ruskina” państwa Gromulskich, z harcmistrzem Stefanem Mirowskim (byłym komendantem warszawskiej chorągwi Szarych Szeregów, a wywodzącym się z 21) Ireną Milko - Więckowską, Andrzejem Raźniewskim oraz kilkoma jeszcze młodszymi harcerzami - Adam Bromke przystąpił do odtwarzania drużyny. Do lipca 21 działała w konspiracji.
21.VII 1945	Ujawnienie drużyny	Po ujawnieniu - za radą Stefana Mirowskiego drużyna podporządkowała się Hufcowi Śródmieście (tradycyjnie należała do Hufca Mokotów), którego komendantem był phm. ppor. Stefan Sosnowski z Szarych Szeregów.
7.IX 1945	Odzyskanie sztandaru.	Podczas uroczystej zbiórki, na której honorowymi gośćmi byli rodzice poległego w powstaniu komendanta Gniazda „Żwawy Burek”, dowódcy 1 plutonu ŻBIKA - Stanisława Gromulskiego - porucznik „Dębina”, pani Romualda Bromke przekazała drużynie ocalony przez siebie sztandar.
Jesień 1945	Drużynowym dh Andrzej Czałbowski	Wskutek wyjazdu A. Bromkego (ale nie jedynie) - kierowanie drużyną obejmuje Andrzej Czałbowski (pseudonim konspiracyjny „Kruk”), który prowadzi ją do wiosny 1946 r. Drużyna działa przy szkole im. H. Kołłątaja przy ul. Polnej 46a. Powstanie tzw. II Plutonu przy Państwowym Gimnazjum i Liceum dla Młodzieży Pracującej przy ul. Hożej 88 w Warszawie. Plutonem kieruje dh Janusz (Stanisław) Lewicki.
IV-V 1946	Złaz Hufca Śródmieście w Laskach.	Drużyna uczestniczy (należąc do Hufca Śródmieście) w złazie Hufca w Laskach (kwiecień - maj 1946 r.). Defiladę prowadzi phm Stefan Sosnowski , przyjmuje ją hm. Stefan Mirowski.
Jesień 1946	Drużynowym dh Zbigniew Martyński.	Zbigniew Martyński (przezwisko „Grzegżółka”) z chwilą podjęcia funkcji drużynowego organizuje systematycznie odbywany kurs zastępowych. Zajęcia odbywają się w Izbie Harcerskiej w Szkole przy ul. Polnej 46a. Bierze w nich udział parunastoosobowy zespół głównie już działających zastępowych. Drużyna w różnych okresach liczy ok. 60 - 80 członków i składa się z 9 - 10 zastępów. Sekretarzem jest W. Sokolewicz , przybocznymi: początkowo p.o., potem I - Paweł Ambrożewicz i Piotr Rafalski . W tym to okresie ma miejsce na terenie ruin Starego Miasta, m.in. na gruzach Katedry, bieg, w toku którego większa część Drużyny uzyskuje lub podwyższa swoje stopnie.
Jesień- Zima 1946/ 1947	Rozszerzenie działania na teren Szkoły nr 13 przy ul. Raszyńskiej 22.	Teren Szkoły im. Kołłątaja był tradycyjnie miejscem działalności 80 W.D.H. Gdy więc do kraju wraca większa liczba harcerzy z tej Drużyny - pragną oni powrócić na „swój” teren. Dlatego „21” poszukując terenu dalszego kontynuowania i rozwoju swojej działalności - rozszerza swą aktywność na Szkołę nr 13 przy ul. Raszyńskiej 22. Liczba członków Drużyny rośnie do ~80, działają w niej - jak wspomniano - 2 plutony (na Hożej: 2 zastępy).
I.1947	Harcerskie Przyrzeczenie.	Na Polnej ma miejsce złożenie Przyrzeczenia przez grupę harcerzy na ręce hm. Stefana Mirowskiego . Przyrzeczenie to zostaje złożone wg Roty przedwojennej, a więc sama uroczystość ma charakter niejawny.
II. 1947	Święto Drużyny.	W szkole na Raszyńskiej odbywa się (przesunięta w czasie) rocznicowa zbiórka Drużyny.
	Wydanie zbiorku piosenek okupacyjnych.	W tym to okresie - techniką powielaczową - 21 wydaje „Zbiorek Pieśni Okupacyjnych. Część I”. Przygotowują go P. Ambrożewicz, T. Filipkowski, Kapliński, P. Rafalski.
	Reaktywacja pisma 21 WDH „Nasza Drużyna”.	Równolegle zaczyna ponownie ukazywać się pismo „21” (także wydawane techniką powielaczową) pod nazwą „Nasza Drużyna”, do czego walnie przyczynia się C. Dziubiński.
Wiosna 1947	Odejście z funkcji drużynowego dh Zbigniewa Martyńskiego	Zbigniew Martyński kończy wiosną prowadzenie kursu zastępowych i ogłasza odejście z funkcji drużynowego, której pełnienie - jak oświadcza - zapowiedział władzom harcerskim na okres 1/2 roku. (Formalne zwolnienie rozkazem nastąpi w maju). Kadra Drużyny przyjmuje to z niezadowoleniem i z żalem. Zbigniew Martyński nie zrywa kontaktu z Drużyną - i jako wieloletni jej członek i kombatant zostaje ogłoszony „Cieciem Tradycji”. Kontynuuje swoją działalność w „21” jako redaktor pisma „Nasza Drużyna”
Wiosna 1947	Narzucona zmiana chust.	Wiosną 1947 r. zostaje przyjęta zasada, że wszystkie drużyny w Hufcu noszą chusty w jednolitym kolorze. Następuje wówczas „wycofanie” tradycyjnych chust pomarańczowych z czerwoną obwódką i zastąpienie ich (jak w całym Hufcu Śródmieście) chustami niebieskimi (błękitnymi). Nie odnosi się to jednak do splecionych włóczek na czapkach (w barwach pomarańczowo - czerwonych/, które po dawnemu noszone są na harcerskich czapkach - na otoku.
VI. 1947	Reprezentacja Hufca.	Drużyna „21” występuje z własną orkiestrą, incydentalnie - w nocnej scenerii - reprezentując Hufiec, a zatem i Organizację - na pożegnanie uczestników Kongresu Słowiańskiego na Dworcu Głównym w Warszawie.
IX. 1947	Powstanie Hufca Ochota.	Powstaje Hufiec Ochota, do którego „21” zostaje włączona - od nowego roku harcerskiego. Odpowiednia zbiórka Hufca (Hufcowy: phm. Marek Jaczewski ) odbywa się we wrześniu 1947 r. na Placu Narutowicza - wzdłuż ul. Filtrowej.
X. 1947	Drużynowym dh Jerzy Filiński.	Na początku października odbywa się zbiórka kadry Drużyny w Izbie w budynku Szkoły przy ul. Polnej 46a, w toku której zespół zastanawia się na d obsadą drużynowego. Paweł Ambrożewicz zgłasza propozycję kandydatury Jerzego Filińskiego , który od 1943 r. był w Szarych Szeregach (pseudonim „Biały”), należał do drużyny im. Kajmana (jeden z pseudonimów legendarnego „Zośki”), - mającej numer 26 WDH - i był w czasie Powstania drużynowym jednej z 3 drużyn Poczty Harcerskiej, a po przejściu frontu parę lat drużynowym w Zakopanem. Kandydatura zostaje przez zespół przyjęta, a następnie - po prezentacji i rozmowie z dh. St. Mirowskim - zaakceptowana przez władze harcerskie. Jerzy Filiński , który zjawia się w nadmuchanym jak balon nieprzemakalnym płaszczu ochronnym z folii - uzyskuje tytuł (przezwisko: „Balon”, a okresowo nazywany bywa też później „Grubym”.
15 Luty 1949	Aresztowanie dh Cezarego Dziubińskiego.	Aresztowany 15.02.1949 przez funkcjonariuszy UB. Skazany na 6 lat więzienia przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie za przechowywanie broni zagrażające Państwu Ludowemu ?Art.4 MKK/. Przebywał w śledztwie w UB. przy ul. Cyryla i Metodego, w więzieniu Karno - Śledczym „Toledo” przy ul. Ratuszowej, w Więzieniu Progresywnym dla Młodocianych w Jaworznie oraz w kamieniołomach w Strzelcach Opolskich. Zwolniony w 1953 r. na mocy amnestii po 4 latach. Zrehabilitowany w 1955 r. przez Sąd Wojewódzki w Warszawie.
Jesień 1949	Zawieszenie działalności drużyny.	Naciski na harcerstwo nasilają się. Kadra instruktorska Związku jest wzywana do wstąpienia do ZMP, zaś drużyny mają zmieniać swój charakter. Przychodzi polecenie zdawania sztandarów. (Dwudziesta pierwsza tego polecenia nie wykonała, ukrywając swój historyczny sztandar. Depozytariuszem jest Zbigniew Martyński ). Sama drużyna otrzymuje z czasem już inny (zmieniony) numer - i praktycznie przestaje być - w prawidłowym rozumieniu - drużyną harcerską. Wiąże się to również ze znaczną zmianą składu osobowego i odpływem kadry. W ten sposób wieloletnie, trwające od 1912 roku działanie Drużyny podlega zawieszeniu - zanika.
17 Lipiec 1952	Aresztowanie dh Józefa Markuszewskiego.	Aresztowany 17.07.1952 przez funkcjonariuszy UB. Skazany na 7 lat więzienia przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie za przynależność do nielegalnej organizacji „Drzazga” mającej na celu obalenie przemocą Ludowo - Demokratycznego ustroju Państwa Polskiego /Art.86 KKWP/. Przebywał w śledztwie w Komendzie MO /Pałac Mostowskich/, w Więzieniu Karno - Śledczym „Toledo” przy ul. Ratuszowej oraz w więzieniach karnych w Nowogardzie i na Mokotowie. Zwolniony w 1955 r. na podstawie amnestii po 3 latach. Zrehabilitowany w 1963 r. przez Sąd Najwyższy.
17 Lipiec 1952	Aresztowanie dh Jerzego Stokowskiego.	Aresztowany 17.07.1952 przez funkcjonariuszy UB. Skazany na 6 lat więzienia przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie za przynależność do nielegalnej organizacji „Drzazga” mającej na celu obalenie przemocą Ludowo - Demokratycznego ustroju Państwa Polskiego /Art.86 KKWP/. Przebywał w śledztwie w Komendzie MO /Pałac Mostowskich/, w Więzieniu Karno - Śledczym „Toledo” przy ul. Ratuszowej oraz w Więzieniu Progresywnym dla Młodocianych w Jaworznie. Zwolniony w 1954 r. na podstawie amnestii po 2 latach. Zrehabilitowany w 1963 r. przez Sąd Najwyższy.

D. Historia XXI WDH w latach 1956 - 2007

Ul. Nowowiejska 37 a.

Data	Wydarzenie	Opis
Jesień 1956		Przemiany społeczno - polityczne w kraju wciągu 1956 r. sprawiają, że w różnych kręgach harcerskich narasta dążność do reaktywowania działalności Związku. Ze środowiska „21” aktywnie uczestniczy w tych zabiegach Tomasz Wołowski , będąc łącznikiem pomiędzy różnymi grupami instruktorskimi jesienią 1956 r. W kręgach szaroszeregowych harcerzy i instruktorów warszawskich działa dpp. Jerzy Filiński , który wraz z tymi instruktorami jeździ „legendarnym” autobusem MZK nr „173” do Łodzi, by tam - po różnych odbywających się naradach - uczestniczyć w trwającym w dniach 8 - 10.XII. 1956 r. w tzw. „Zjeździe Łódzkim”, na którym wznowiono działalność ZHP.
15.XII 1956	Reaktywowanie drużyny.	Po powrocie z Łodzi - w dniu 15 grudnia 1956 r. u Tadeusza Filipkowskiego, w jego mieszkaniu przy ul. Filtrowej nr 34 odbywa się - można powiedzieć: „alarmowa zbiórka” dawnych członków Drużyny. Jest w tym miejscu i w tym momencie 10 uczestników. Są to: Z. Martyński, J. Filiński, J. Stokowski, C. Dziubiński, M. Markuszewski, P. Rafalski, T. Gowin, P. Ambrożewicz, Halkiewicz, T. Filipkowski. Filiński błyskawicznie relacjonuje przebieg i ustalenia Zjazdu Łódzkiego. Zapada decyzja reaktywowania Drużyny - w możliwie krótkim terminie.
16-17 XII 1956	Ustalenie terenu działania.	Ostatecznie - po przeprowadzonym rozpoznaniu i wstępnych rozmowach - wybór terenu zostaje przesądzony: mamy organizować Drużynę w Szkole im. Klementa Gottwalda przy ul. Nowowiejskiej 37 - 37a. Jest to z wielu względów lokalizacja korzystna: szkoła ma charakter wielo- poziomowy (od klas pierwszych do liceum), zaś Dyrektor Szkoły, P. Stanisław Wojciechowski (też były harcerz) z radością przyjmuje naszą ofertę.
18.XII 1956	Pierwsza zbiórka.	Pierwsza zbiórka 20 wytypowanych chłopców zaczyna się w budynku szkolnym, w tamtejszej izbie harcerskiej w dniu 18 grudnia 1956 r., po tym - od razu odbywają się zajęcia - na miejscu i terenowe - (zadania realizowane są na mieście). Drużynowym Jerzy Filiński.
I 1957	„Konflikt” z 16 WDH.	Ważną sprawą, która wymaga omówienia jest relacja pomiędzy 21 WDH a 16 WDH im. Zawiszy Czarnego. Szkoła im. Stanisława Staszica - z siedzibą przy ul. Noakowskiego 6 była w tym okresie szkołą (jedynie) podstawową. Dawni nauczyciele licealni - w części (bardzo niewielu) przeszli do pracy w Liceum im. Kl. Gottwalda. Dawni członkowie 16 WDH pragnęli również wejść na teren tej Szkoły. Od Dyrektora, P. St. Wojciechowskiego dowiedzieli się, że działa tu już 21 WDH. Sprawę rozstrzygnął w styczniu na spotkaniu kadry 16 WDH i kadry 21 WDH Komendant Hufca Warszawa - Śródmieście, phm. Jan Schaitter, który poznawszy dotychczasowy dorobek Dwudziestej Pierwszej na terenie tej Szkoły, stopień zaawansowania prac, w tym dorobek organizacyjny i wychowawczy przesądził, że 21 WDH powinna dalej działać na terenie tej Szkoły. (Byłoby rzeczą wysoce niestosowną by u progu działalności reaktywowanego Harcerstwa jedna Drużyna wchodziła w miejsce drugiej). Przejście tu pewnej liczby nauczycieli dawnego Gimnazjum i Liceum im. St. Staszica nie przesądzało w tym okresie o przeniesieniu na nowy teren ciągłości tradycji tej Szkoły.
13.I 1957	Pierwszy bieg harcerski.	Odbył się bieg wyjazdowy w Michalinie k/Warszawy.
20.I 1957	Zbiórka z okazji 44 rocznicy Powstania Drużyny.	Rocznicowa zbiórka - z okazji 44 rocznicy powstania Drużyny (20.I) odbyła się w warunkach kameralnych - w mieszkaniu Pawła Ambrożewicza przy ul. Lwowskiej.
Zima 1957	Powstanie drużyn żeńskich.	Próbna 6 ŻDH - żeńska drużyna młodszoharcerska, którą kierowała dh Amelia Tulin oraz próbna 51 ŻDH - drużyna, prowadzona przez dh Krystynę Stołowy .
1957	Powstanie drużyny zuchowej.	Najmłodsze pokolenie zgrupowane było już od początku 1957 r. w drużynie zuchowej, którą prowadziła dh Maria Chmurzanka . Drużyna zuchowa nosiła w pewnym okresie nazwę „Żbiczki”.
IV. 1957	Przywrócenie Numeru Drużyny.	Jerzy Filiński prowadząc kurs i zwiększając szeregi Środowiska doprowadził do tego, że już w kwietniu 1957 r. Drużyna otrzymała prawo posługiwania się swoim numerem, została zatwierdzona rozkazem Komendanta Chorągwi oraz potwierdzono jej prawo posługiwania się sztandarem.
Wiosna 1957	Powstanie następnej drużyny żeńskiej.	Drużynę żeńską wczesną wiosną 1957 r. zorganizowała phm. Irena Wita - Kaczmarek . (Drużyna ta w Hufcu Śródmieście miała początkowo nr próbny 44).
IX. 1957	Rozwój Środowiska „21”.	Powstały 3 drużyny harcerskie: „Stare Żbiki”, które objął Jerzy Podolecki , „Młode Żbiki” - drużynowy Jan Wojciechowski i „Drapieżniki” - początkowo jako p.o. drużynowy Stanisław Paszkiewicz a następnie Krzysztof Piętak . Drużyna „Drapieżniki”, posiadała okresowo nr „210”.
	Powstanie Szczepu „21”.	Hufiec Śródmieście, który przed wakacjami liczył 52 drużyny harcerskie i 5 zuchowych, po wakacjach miał już 72 drużyny harcerskie i 10 zuchowych. Wymagało to - dla potrzeb sprawnego kierowania organizacyjnego i programowego - przyjęcia pewnych rozwiązań „systemowych”. Dlatego według projektu, autorstwa Pawła Ambrożewicza , opracowanego jeszcze wiosną (i pod tym kątem grupowano drużyny w czasie minionej Akcji Letniej) powstała koncepcja grupowania drużyn w „proporce” (późniejsza nazwa: „ośrodki”) - na zasadzie więzi terytorialnej - i w szczepy (więź środowiskowa). W ten sposób, po raz pierwszy na tym terenie, na terenie tej samej szkoły powstał Szczep „21” - którego Szczepowym został Jerzy Filiński .
1.I 1958	Powstanie Hufca „Filtry”. Zmiana podległości hufcowej „21”.	Dorobek Harcerstwa w r. 1957 (o czym mowa również na przykładzie „21”) przesądził, że Komenda Chorągwi Warszawskiej zdecydowała duże hufce podzielić na mniejsze jednostki. W ten sposób - z dniem 1.I.1958 roku powstał Hufiec „Filtry”, a jego hufcowym został phm. Jerzy Filiński - do marca 1959 r. (jednym z zastępców: Paweł Ambrożewicz . Namiestniczką zuchową została, jak to już odnotowano, ze środowiska „21” Amelia Tulin . Jerzy Filiński był równocześnie komendantem Hufca i szczepowym.
I. 1958	Struktura drużyn żeńskich „21”.	Po 1.I.1958 r. na terenie Szkoły przy ul. Nowowiejskiej 37a działały następujące Drużyny: - 21 WDH-ek „Puszcza” - drużynowa Maria Chmurzanka (w komendzie były: Elżbieta Kołacz, Irena Jeżewska, Lucyna Strzębicka ) - 51 próbna Drużyna Harcerek, drużynowa: Krystyna Stołowy , przyboczną była dh Anna Marzec. Druhna Amelia Tulin (phm) wchodziła w skład Komendy Hufca „Filtry” jako namiestniczka zuchowa. Drużyna „Puszcza” przyjęła numer „21”, jednolity z numerem środowiska męskiego, choć pierwotnie nie należała do szczepu męskiego. Miała za Patronkę Emilię Plater i nosiła ciemnozielone chusty obramowane białą obwódką. Drużyna druhny Stołowy miała chusty bladoliliowe.
XI 1959	Utworzenie Szczepu drużyn żeńskich.	Decyzją Komendy Hufca „Filtry” nastąpiło utworzenie szczepu 21 WDH-ek przy Szkole nr 14 ul. Nowowiejska 37, składającego się z drużyn harcerek „Puszcza” i „Młody Las”, oraz drużyny zuchowej dziewcząt. Opiekę (i pełnienie funkcji Szczepowej)powierzono dh pwd Marii Chmurzance - oraz dodatkowo opiekę nad nowo powstałą drużyną 210 WDH.
IX 1960	Włączenie „21” do Hufca Warszawa - Ochota.	Nastąpiła zmiana granic dzielnic w Warszawie. Drużyny Hufca Filtry, do tej pory znajdujące się na obszarze Śródmieścia - znalazły się w wyniku zmiany granic dzielnic w dwóch różnych dzielnicach. Środowisko „21”, usytuowane przy ul. Nowowiejskiej 37 (i 37a) znalazło się w granicach Ochoty. Przesądziło to, że zostało ono włączone (również) do terytorialnego hufca, tzn. do Hufca Warszawa - Ochota.
25.IX 1960	Struktura organizacyjna drużyn „21”.	Rozkaz Komendanta Hufca Warszawa - Ochota nr 2/60 z dnia 25.X.1960 r. podaje następujący skład i obsadę drużyn, wchodzących w skład Środowiska: <u>Liceum Ogólnokształcące nr 14 im. Klementa Gottwalda:</u> 1. 21 WDH-ek - im. Emilii Plater /„Puszcza”/ drużynowa pwd. Maria Groszyńska 2. 21 WDH-ek - im. Hanki Sawickiej /„Młody Las”/ p.o. drużynowej Marta Suchodolska 3. 21 WDH-y - im. gen. Ignacego Prądzyńskiego /„Młode Żbiki”/ p.o. drużynowego Marek Groszyński 4. 21 WDH-y - im. gen. Ignacego Prądzyńskiego /„Stare Żbiki”/ p.o. drużynowego Krzysztof Chwalibóg 5. 21 WDZch - „Bohaterskie Misie” p.o. drużynowego Wiesław Lewandowski 6. 21 WDZdz - „Chatka Puchatka” p.o. drużynowej Ewa Pajdzińska Szkoła Podstawowa nr 23: 1. 21 WDZdz - Leśne Ludki„ p.o. drużynowej Maria Topolska 2. 21 WDZch - „Leśne Duchy” p.o. drużynowego Piotr Fejgin Tym samym rozkazem mianowani zostali: - pwd. Bartłomiej Żelechowski - instruktorem w Namiestnictwie Drużyn Starszych, - phm. Paweł Ambrożewicz - instruktorem Wydziału Kształcenia, - hm. Amelia Tulin została Namiestnikiem Drużyn Zuchowych.
Jesień 1965	Połączenie Szczepów.	Jesienią 1965 r. połączono trzy szczepy męski, żeński i zuchowy w jeden szczep 21 WDHiZ. Był to szczep tylko z nazwy. Dlatego też trójka przyjaciół, druhowie: Dymitr Grunduls, Wiesław Lewandowski, Marek Groszyński, którzy zajęli się odtworzeniem szczepu, zorganizowała najpierw drużynę. Przez cały rok trwały intensywne zbiórki, organizowano wiele wycieczek i biwaków.
Zima 1967	Powstanie Kręgu Instruktorskiego.	Powstał krąg instruktorski, skupiający około 25 osób, jego komendantem był dh Wiesław Lewandowski .
9.V. 1967	Nadanie imienia Chorągwi Stołecznej	Udział Szczepu w nadaniu Chorągwi Stołecznej imienia Bohaterów Warszawy. Stadion Wojska Polskiego. Druh Wiesław Lewandowski w poczcie Hufca Ochota.
Wiosna 1968	Powstanie Drużyny Instruktorskiej	Drużynową „Parzenicy” dh Alicja Skarbińska.
XI 1968	Powołanie Kręgu Rad Drużyn	Starszoharcerskie :„Puszcza” - „Stare Żbiki”. Młodszoharcerskie: „ Młody Las” - „Młode Żbiki” . Zuchy : „Żbiczęta”.
IX 1969	Połączenie drużyn starszoharcerskich.	Połączono drużyny starsze „Stare Żbiki” i „Puszczę” w jedną koedukacyjną „Puszczę”. Drużynową dh Małgorzata Walczyna.
	Połączenie drużyn młodszoharcerskich.	Drużyny młodsze „Młode Żbiki” i „Młody Las” również połączono, powstały koedukacyjne „Młode Żbiki”. Drużynowym dh Wiesław Lewandowski. Powstały dwa plutony męski i żeński. Po połączeniu wyłonił się problem chust, które powinny być jednolite dla całej drużyny. Druh Lewandowski orzekł, że sprawę rozsądzi wynik współzawodnictwa, drużyna przyjmie chusty tego plutonu, który okaże się lepszy. Wygrali chłopcy i od tego czasu cały szczep nosi żółte chusty z czerwonym obszyciem
6 -8 VI 1970	Manewry Techniczno - Obronne Szczepu „Liwiec 70”.	Odbyła się jedna z najbardziej pamiętnych imprez szczepu Manewry Techniczno - Obronne „Liwiec - 70”. Był to trzydniowy biwak nad Liwcem. Odbyła się na nim wielka całodzienna gra sprawnościowo - obronna. Drugiego dnia odbył się bieg harcerski, potem było ognisko gdzie kilku harcerzy składało Przyrzeczenie Harcerskie.
IX 1970	Podział drużyny młodszoharcerskiej.	Drużynę młodszą podzielono na: 21 WDH-y „Młode Żbiki” im. gen. I. Prądzyńskiego - drużynowy dh pwd. Jarosław Król i 21 WDH-ek „Młody Las” - drużynowa dh pwd. Małgorzata Walczyna.
Wiosna 1974	21 WDH-y drużyną koedukacyjną.	Połączenie 21 WDH-y „Młode Żbiki” z 21 WDH-ek „Młody Las”.
1978- 1981	Komendantem Szczepu dh Jerzy Filiński.	Do szczepu powraca dh Jerzy Filiński i wdraża tradycyjne metody wychowania. Wychowuje nową kadrę.

E. Historia XXI WDH

Ul. Dzielna / Al. Jana Pawła II (Pawiak)

Data	Wydarzenie	Opis
20 Kwiecień 1940	Aresztowanie przez gestapo dh Czesława Jankowskiego.	„Przyszli po niego 20 kwietnia 1940 roku o szóstej rano. Dwóch cywilów i czterech umundurowanych gestapowców z bronią w ręku. Było to pierwsze, na szeroką skalę przeprowadzone, aresztowania wśród adwokatury warszawskiej. Po kilkugodzinnej rewizji zabrali go na Szucha. Resztę domowników zamknęli w kancelarii i plądrowali mieszkanie. Broni i gazetek ukrytych w piecu nie znaleźli.” „Mimo ostrzeżenia na wiadomość o aresztowaniu Ojca Andrzej (starszy syn) poszedł z żoną do kościoła, oboje przystąpili do komunii, po czym zgłosił się na Szucha. Łudził się, że w ten sposób uratuje Ojca.” (Stanisław Jankowski „Agaton” - „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie”).
21 Czerwiec 1940	Rozstrzelanie dh Czesława Jankowskiego przez hitlerowców w Palmirach.	„Ojciec i brat siedzieli na Pawiaku, przysyłali grypsy. Matka i siostra wysyłały im paczki żywnościowe. Szukały pośredników, żeby ich uwolnić za umiejętnie wręczoną łapówkę. W czerwcu grypsy się urwały. Usłużny volksdeutsch, „ludzki człowiek”, p. S. Zamieszkały Piękna 61, brał nadal pieniądze i nie szczędził uspokajających wiadomości.” (Stanisław Jankowski „Agaton” - „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie”). „Barbara Wiśniewska - Sokołowska, która wskutek nieuwagi SS-mana wyczytującego z listy więźniów załadowanych na samochody ocalała jedyna z transportu śmierci 20 - 21 czerwca 1940 r., opowiada o okolicznościach wywiezienia tej grupy skazańców do Palmir ( W więzieniu mokotowskim i na Pawiaku, w tomie Wspomnienia więźniów Pawiaka, s.179 - 82): …widzę wreszcie poznanego przed godziną adwokata Jankowskiego . Wrzucają teraz na brzeg wozu ostatnich - dwóch konających. Jednego zwalają Jankowskiemu wprost na kolana, drugiego upychają i kopią buciorami. …..Poniżej podajemy - w dosłownym brzmieniu i porządku oryginału - odpis listy transportu z 20 - 21 czerwca 1940 r. wyniesionej przez Janinę Gruszkową: …Jankowski Andrzej 11.12.07 Jankowski Czesław 20. 7.81…”. (Władysław Bartoszewski „Warszawski Pierścień Śmierci 1939 - 1944”) „21 czerwca kampania francuska została zakończona. Historyczny wagon odjechał do Berlina. Tego samego dnia na pokładzie brytyjskiej korwety wylądowałem w Plymuth. Tego samego dnia w Palmirach pod Warszawą Niemcy rozstrzelali mego ojca i brata.” (Stanisław Jankowski „Agaton” - „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie”).

F. Historia XXI WDH

Ul. Powązkowska - Cmentarz Wojskowy.

Kwatera Zgrupowania „GURT” - zapalenie zniczy na mogiłach kwatery oraz przy tablicy Powstańców i Harcerzy XXI WDH i 2 Harcerskiej Baterii Artylerii Plot „Żbik”;
Kwatera Batalionu „Zośka” - zapalenie zniczy na grobie dh Stefana Mirowskiego - harcerza XXI WDH
Kwatera Batalionu „Miotła” - zapalenie zniczy na grobach Wandy i Stanisława Gromulskich - siostry i brata - harcerza XXI WDH - dowódcy 1 plutonu 2 hbaplot;
Kwatera Pułku „Baszta” - zapalenie zniczy na grobie plut. pchor. Kazimierza Dziubałtowskiego ps. „Tomek” harcerza XXI WDH
Kwatera Mauzoleum AK - zapalenie zniczy na grobie Jerzego Filińskiego 22D rząd VI miejsce 11 (na wysokości pomnika Gloria Victis przy murze).

Ślad: • hist21wdhigz